Veer Dehmalu Kemprai (Veer Dehmalu ni Jarmin)

Summary: 
Life History of Veer Dehmalu Kemprai
Traditional Knowledge: 

Sengya Dehmalu Kemprai Raja-jigni maithaijra maithaini August badainni sainjrah kali Dimapur ha hajaibah, boha Hirimba rajiha Raja Makardhwaj Narayan Thaosen Raja dongba. Sengya Dehmalu ni bupa ni bumu Dechangdao Kemprai ode bumni bumu Rhibangdi Thaosen (Kemprai).Sengya Dehmalu haijaiba hatoha banglama phaiba, Raja Makardhwaj gamaghi nana hajaiyaba k naihiba.

                Hirimba Rajathani Dimapur ha Dima raja dongba sainkhaliha bri daugah dongba. Bo daugah butuni bumu- Sengyung Daugah, Phonglo Daugah, Kemprai Daugah odehe Langthasa Daugah. Daugah tu ning naisoh bosong jahi Raja ni yahonha naisoyaba jahi dongba. Sengya Demalu Kemprai bo daugah raoni bisingha saosi. Dehmalu ni buma bupa tu Brai Shivarai k suwareh. Boh haijaibah niphrang maithaisni hayu saosi boni badai jangse krangjaoba deba-juba.

                Sainshi elai jathai khongsi jaba, Dehmalu jalai japhaika , boha yaoha musi yaudi grihi magni misike dohthaiba. Elai misi magni dohthaibani yahon prang bokhe “Sengya” se thihi mitidu. Ansa dongba sainkaliha bo sainsikali noghsengha bostu –bandi huklaisaiba boha bo knaba boke “Vir ” thihi mitidu.

Bo ansa dongba sainkali niphrang ning Sengya Dehmalu Brai Shivarai ke suware, Bo jiba lingba habo hamsining saire, ode hamba sibung japune bo basainphrongbo madai suware odehe yoga khlaisengre. Sainsikali Brai Shivarai Sengya Dehmalu suwaba, bibah jajaohi Shivarai nujaophaiba,boha tiba –“ning asaba yausi gongsi rim , bo maphi khnarinang”. Boha khadehi yauni batalu rimklaba,Buni yehonhaning Shivarai pligh khlaihi gmalanglaba. Shivarai thilangba- “Ninghke saoshibo dephunang niya thikhabo hamsi dukhu jang thinang” .

Dimasarao boh sainkhaliha dimapurha doglaiba. Dini niphrang mathaijang Raja jigni maithaidan , maithaini grao, Sengya sgau jabani sgangha Raja Makardwaj ni gni Sengya sgau dongba. Bunsini bumu Rangadau jang Dehgadau. Dehmalu bo gni sengya sgau ne makham songba dongba. Bo hatoha sainshibakali gajain raji Bihar niphrang sohlaiba blaiyarao gni Dimapur sophaika. Sophaibani yahonha Dimasa raokhe gangphaiba. Boha Dimasarao gamanglaiba. Bonsi gni jang sohlaiba badailaimane serening baigonang, sere ning sgangnang. Dima Raja nila Sengya Sgaorauning raudau tauba. Dima rajihala bol hamdaothauya khening Sengyasgauh dengreh. Odebani Raja Makardhwaj bone Sengyah Sgau- Rangadau ke solaiba badailaimane haihaka.

Solaiba badai badailaimane khaihi Raja hakheng khengsi slamrikha. Basain bohorbo khaka. Dimasarau bob oh hathaniha bojom jalaikha. Rangadao raothing phrathing solaiba badailaimane baigobukha. Rangadau ke nuhi dimsarao khaja laikha. Boni yahonha Rangadao jang Bihar niphrang phaiyaba jang solaiba badailaikha, boha Rangadau dephuyakha. Raja buni yahonha Dehgadau ke haiboka solaiba badailaimane. Bo bo pleh khalihise phertisauha rogonthaika. Elai solaiba deyaba ke nuhi Raja, Mantri, Raja ni joyarao khayarao waimu nainglaikha. Jarni rajiha elai deyabala rajini lajiseh. Raja Makardhwaj edede baodada  Montri raoke longhi sanika-“ ani miyungkho ha bislei miyung dong, goraikhoha bislei gorai dongbasi lahi rijingbiri smaikhotharmane sanika. Asalei thikhabo raji ni lajiseh gorima nangdu”. Bohaning Raja ni grau khnahiDehmaludongphrang giri jaka. Dehmalu lugu lugu baigobuhi Raja ni sagang hayesgu thuhi khlimphaika. Raja klimjaobani gamanghi singhka- “Ning sere?” Boha Dehmalu thika- “ani bumu Dehmalu”. Raja gabarani Sengya, sgaune makham songya, naima phaiyarao khrib bo gamang laihi masablaikha, “brah niphrang mithang jlah sophaiboka, Gujini thaibrah miyung rogonka, gohrai mathainkha,duhade mithang jlahke nailaibonang “. Thikhabo Dehmalu ni pasa hambi. Dehmalu Rajakhe khlimhi –“ brai gabara alangshi mamang ne thikhabo ang badailaimamu” .Brai gabara Dehmalu ni grau khnahi Raja alongside naijare baoka, sumuni thikala Dehmalu naibaha depha jupha, rauthing phrathing, dehmabo gahbi bauhi Raja Makardwaj Dehmalu khe badailaimane sanika

Raja ni grau maiba lugu lugu Dehmalu khaha hangma sighhi solaimane baigokha. Solaiba badailaimane Bihar niphrang phaiyarao jnag solaiba badailaikha. Sengya Dehmalu gnijang solaibaha dekha.  Solaibaha dekha thihi dimarajirao khribbo khajalaikha. Mantri rao ode Raja Makardhwaj bo hamsining khajahi khrib jang bailaikha, rajablaikha. Odehe Dimarajiha duha de Dehmalu ning raudauthau thihi longlaikha. Boni yahonha Raja  Dehmalu ke maan rihih jarni Sengya Sgao songkha.

Vir Dehmalu ke Sengya sgao songhi Raja Makardwaj Dima Rajini mukhangkhe jnadaurima wardaurima baoka.Odebani Raja , Dehmalukhe sainja gedehe jbah songmaha nehmane haihaka.Dehmalu monglai Rajakhe jbah nanglaibaha dekha.Oraha jbah debani yaughanti mtaomane Manipur rajiha dhara masi khaikhohi garbukha. Boh garbuyaba dhara maphi Monglaisarau ni noghni noghsagangha derga nokhu gedehese dengma nangdu. Odebani duha bo monglaisarau ni hatani –hathani ha gdahni nogh donghthaijang dangyaba nogh ni noghsgang ni derga de nongkhu gedese dongba.

Monglai raja ke deblaimane yehonha , Dehmalu oraha niphrang Burma saraokhe jbah nanglaibaha dehiboka. Burma habo Dehmalubonin yaoblaini ghantike mathaumane dhara khongsi khaiko bukha. Boh dhara maphi Burma saru graude Burma ni miyarao khroh thaluha knai Jemma nangdu, thikahbo yehongede niya. Burmasarao dini bo khrogh thaluha knai jemba haigersoyakho. Burma Raja , Dima Raja ne Miyung gufu masi Dehmalu ni lugu haiphahaba. Burma niphrang Dehmalu Thailand Rajijang dainlaimane sgangphang bokha.

Ejang gedeh Dimarajiha Mantri rao kha salaikha, muh salaikha.elai jbaha dephubani. Dehmalu khe naisenglaiphuyakah. Bede thikala, Dehmalu la jbah nanglaibaha dehsining dephabudu. Veer Dehmalu jbah sagao jahi rajiha phaipinka thikala mantrirao la smu bedebo janang bo mantrirao khrip jang kinsenglaika.  Bunsi kha hamya hi Dehmalu ni basaoha hamya buddi jablaikha, Dehmalu ke hakma khlaima baulaikha. Raja Makardwaj ni basa saoshih dongba . Bonsi bo Rajani basake yaoma lama baoka. Raja ni basa poilahade jajaoya jaba thikhabo mantrirao haigerya. Bonsi Rajani basa khe sibringkha. Dehmalu rajiha phaiphinbani yahonha Dima rajini raja jahi khamma maima se. Bo saoshikebo khinnang niya, ode bokede saoshibo depunang niya. Elai grao khnahi Rajani basa bo khinnseng ka ode bunsini grao lonhi smadi bede klaima nangnang thihi  singkha. Dehmalu ke hakma khlaima thikhala saulugu gronlaima nangdu. Goronlaimani khlaihi mantrirao krajani basa khe langpha hi Rajani sgangha thanghi grao mosol johika.Montrirao grau mosol jahi thika- “Koch sarao Dima raji ni hagh khe nesengmani khlaihi sgang jahi phaidu. Rajiha jba nangma jaka. Odebani Vir Dehmalu khe rajiha srap jirikpinma nangdu. Raja mantrarao ni grao lonhi danghi Dehmalu k srab rajiha phaipinma ne grao laijama haihaka. Raja ni grao laijama maibani yehonha Dehmalu Thailand ha sohiphuyaka , lama gejerniphrang ning phaipinma galaikha.

Vir Dehmalu Burma Raja riyaba Miyung gufu ke labuhi rajiha phaipinkha. Eboh miyung gufu ke maikhala Raja bisilei khajalanang, ode baophabuhi Dehmalu miyung gufukhe plihi plihi phaipindu.

Ejang gede Dima Raja Vir jbah sgaoh Dehmalu ke hamsi maan rihi lamjaumane khram muri damyarao-suyarao ode baiyarao khe haihaka thikhabo habsauha kha hamyayaraoni ning yephrii sgang jadao, yesithai khridao. Mantrirao se Vir Dehmalu khe grondahika.Gronhidada hathaini gathaisiha buthujang lengolaikha. Jilaihi linlaihi horha thulaika. Buthujang ning thulaikha , thikhabo mantra rao de thulaiya, thumaisihi dong . Dehmalu thuhi dong. Dehmalu thuhi dongba hatoha mantrirao muyung labuhi Dehmalu k gasebrima naikha, thikhabo Brai Shivarai ni Khasaoma jang miyung gasebma jaba hatohaning Dehmalu saunar plaiba hatoha miyung dengruhi rogonthaikha. Vir Dehmalu thiyaka gokha. Thikhabo mantrirao hadari gaophuya, bonsi Dehmaluni buma maiheri ni yauma rimboka. Boh buma maheri bonsike Dehmalu thusaibaha “sisa” golaihi kmauha lusengma sanika, ode thikhanung Vir Dehmalu thilanglanang thihi sainthikha. Mantrirao bunsi jar dangyahi buma maherike ning jajauhi Dehmalu thusaibaha sisah golai hi khmaoha lusengmane sanika. Vir Dehmalu tusaibaha kmau gablaisi sisha golaihi lusengjaobani dungjauhi hamsi sajaobajang baiderhi baiderhi dambrah gakha. Dehmalu khe sajamphubani yehonha mantrirao hamsining khjalaikha,buma maheri bo khajakha.

Eboning Vir Dehmalu ni Kharmin. Kharmin thikhabo  jarminseh, saumi niya muthanghse, Dimasa jadi ni jarmin se. Bedehe thikala Monglaisarau nogh-kuh gedehe noghsgang dengya , dengbade gibise. Burmasarao khrogh thaluha knaijem jembabo gibise. Vir Dehmalu Thailand ha sohidada jbah nanglaibaha Thailandkhe bo dephure thikhade Manipur, Burma ode Thailand saoshi Dimasarao ni mukhang wardaokhamu, gung judaukhamu, Dimasa jadi mlaithane thangdao phukamu, mithijaodaokhamu.

Sengya Dehmalu Kemprai Raja-jigni maithaijra maithaini August badainni sainjrah kali Dimapur ha hajaibah, boha Hirimba rajiha Raja Makardhwaj Narayan Thaosen Raja dongba. Sengya Dehmalu ni bupa ni bumu Dechangdao Kemprai ode bumni bumu Rhibangdi Thaosen (Kemprai).Sengya Dehmalu haijaiba hatoha banglama phaiba, Raja Makardhwaj gamaghi nana hajaiyaba k naihiba.

                Hirimba Rajathani Dimapur ha Dima raja dongba sainkhaliha bri daugah dongba. Bo daugah butuni bumu- Sengyung Daugah, Phonglo Daugah, Kemprai Daugah odehe Langthasa Daugah. Daugah tu ning naisoh bosong jahi Raja ni yahonha naisoyaba jahi dongba. Sengya Demalu Kemprai bo daugah raoni bisingha saosi. Dehmalu ni buma bupa tu Brai Shivarai k suwareh. Boh haijaibah niphrang maithaisni hayu saosi boni badai jangse krangjaoba deba-juba.

                Sainshi elai jathai khongsi jaba, Dehmalu jalai japhaika , boha yaoha musi yaudi grihi magni misike dohthaiba. Elai misi magni dohthaibani yahon prang bokhe “Sengya” se thihi mitidu. Ansa dongba sainkaliha bo sainsikali noghsengha bostu –bandi huklaisaiba boha bo knaba boke “Vir ” thihi mitidu.

Bo ansa dongba sainkali niphrang ning Sengya Dehmalu Brai Shivarai ke suware, Bo jiba lingba habo hamsining saire, ode hamba sibung japune bo basainphrongbo madai suware odehe yoga khlaisengre. Sainsikali Brai Shivarai Sengya Dehmalu suwaba, bibah jajaohi Shivarai nujaophaiba,boha tiba –“ning asaba yausi gongsi rim , bo maphi khnarinang”. Boha khadehi yauni batalu rimklaba,Buni yehonhaning Shivarai pligh khlaihi gmalanglaba. Shivarai thilangba- “Ninghke saoshibo dephunang niya thikhabo hamsi dukhu jang thinang” .

Dimasarao boh sainkhaliha dimapurha doglaiba. Dini niphrang mathaijang Raja jigni maithaidan , maithaini grao, Sengya sgau jabani sgangha Raja Makardwaj ni gni Sengya sgau dongba. Bunsini bumu Rangadau jang Dehgadau. Dehmalu bo gni sengya sgau ne makham songba dongba. Bo hatoha sainshibakali gajain raji Bihar niphrang sohlaiba blaiyarao gni Dimapur sophaika. Sophaibani yahonha Dimasa raokhe gangphaiba. Boha Dimasarao gamanglaiba. Bonsi gni jang sohlaiba badailaimane serening baigonang, sere ning sgangnang. Dima Raja nila Sengya Sgaorauning raudau tauba. Dima rajihala bol hamdaothauya khening Sengyasgauh dengreh. Odebani Raja Makardhwaj bone Sengyah Sgau- Rangadau ke solaiba badailaimane haihaka.

Solaiba badai badailaimane khaihi Raja hakheng khengsi slamrikha. Basain bohorbo khaka. Dimasarau bob oh hathaniha bojom jalaikha. Rangadao raothing phrathing solaiba badailaimane baigobukha. Rangadau ke nuhi dimsarao khaja laikha. Boni yahonha Rangadao jang Bihar niphrang phaiyaba jang solaiba badailaikha, boha Rangadau dephuyakha. Raja buni yahonha Dehgadau ke haiboka solaiba badailaimane. Bo bo pleh khalihise phertisauha rogonthaika. Elai solaiba deyaba ke nuhi Raja, Mantri, Raja ni joyarao khayarao waimu nainglaikha. Jarni rajiha elai deyabala rajini lajiseh. Raja Makardhwaj edede baodada  Montri raoke longhi sanika-“ ani miyungkho ha bislei miyung dong, goraikhoha bislei gorai dongbasi lahi rijingbiri smaikhotharmane sanika. Asalei thikhabo raji ni lajiseh gorima nangdu”. Bohaning Raja ni grau khnahiDehmaludongphrang giri jaka. Dehmalu lugu lugu baigobuhi Raja ni sagang hayesgu thuhi khlimphaika. Raja klimjaobani gamanghi singhka- “Ning sere?” Boha Dehmalu thika- “ani bumu Dehmalu”. Raja gabarani Sengya, sgaune makham songya, naima phaiyarao khrib bo gamang laihi masablaikha, “brah niphrang mithang jlah sophaiboka, Gujini thaibrah miyung rogonka, gohrai mathainkha,duhade mithang jlahke nailaibonang “. Thikhabo Dehmalu ni pasa hambi. Dehmalu Rajakhe khlimhi –“ brai gabara alangshi mamang ne thikhabo ang badailaimamu” .Brai gabara Dehmalu ni grau khnahi Raja alongside naijare baoka, sumuni thikala Dehmalu naibaha depha jupha, rauthing phrathing, dehmabo gahbi bauhi Raja Makardwaj Dehmalu khe badailaimane sanika

Raja ni grau maiba lugu lugu Dehmalu khaha hangma sighhi solaimane baigokha. Solaiba badailaimane Bihar niphrang phaiyarao jnag solaiba badailaikha. Sengya Dehmalu gnijang solaibaha dekha.  Solaibaha dekha thihi dimarajirao khribbo khajalaikha. Mantri rao ode Raja Makardhwaj bo hamsining khajahi khrib jang bailaikha, rajablaikha. Odehe Dimarajiha duha de Dehmalu ning raudauthau thihi longlaikha. Boni yahonha Raja  Dehmalu ke maan rihih jarni Sengya Sgao songkha.

Vir Dehmalu ke Sengya sgao songhi Raja Makardwaj Dima Rajini mukhangkhe jnadaurima wardaurima baoka.Odebani Raja , Dehmalukhe sainja gedehe jbah songmaha nehmane haihaka.Dehmalu monglai Rajakhe jbah nanglaibaha dekha.Oraha jbah debani yaughanti mtaomane Manipur rajiha dhara masi khaikhohi garbukha. Boh garbuyaba dhara maphi Monglaisarau ni noghni noghsagangha derga nokhu gedehese dengma nangdu. Odebani duha bo monglaisarau ni hatani –hathani ha gdahni nogh donghthaijang dangyaba nogh ni noghsgang ni derga de nongkhu gedese dongba.

Monglai raja ke deblaimane yehonha , Dehmalu oraha niphrang Burma saraokhe jbah nanglaibaha dehiboka. Burma habo Dehmalubonin yaoblaini ghantike mathaumane dhara khongsi khaiko bukha. Boh dhara maphi Burma saru graude Burma ni miyarao khroh thaluha knai Jemma nangdu, thikahbo yehongede niya. Burmasarao dini bo khrogh thaluha knai jemba haigersoyakho. Burma Raja , Dima Raja ne Miyung gufu masi Dehmalu ni lugu haiphahaba. Burma niphrang Dehmalu Thailand Rajijang dainlaimane sgangphang bokha.

Ejang gedeh Dimarajiha Mantri rao kha salaikha, muh salaikha.elai jbaha dephubani. Dehmalu khe naisenglaiphuyakah. Bede thikala, Dehmalu la jbah nanglaibaha dehsining dephabudu. Veer Dehmalu jbah sagao jahi rajiha phaipinka thikala mantrirao la smu bedebo janang bo mantrirao khrip jang kinsenglaika.  Bunsi kha hamya hi Dehmalu ni basaoha hamya buddi jablaikha, Dehmalu ke hakma khlaima baulaikha. Raja Makardwaj ni basa saoshih dongba . Bonsi bo Rajani basake yaoma lama baoka. Raja ni basa poilahade jajaoya jaba thikhabo mantrirao haigerya. Bonsi Rajani basa khe sibringkha. Dehmalu rajiha phaiphinbani yahonha Dima rajini raja jahi khamma maima se. Bo saoshikebo khinnang niya, ode bokede saoshibo depunang niya. Elai grao khnahi Rajani basa bo khinnseng ka ode bunsini grao lonhi smadi bede klaima nangnang thihi  singkha. Dehmalu ke hakma khlaima thikhala saulugu gronlaima nangdu. Goronlaimani khlaihi mantrirao krajani basa khe langpha hi Rajani sgangha thanghi grao mosol johika.Montrirao grau mosol jahi thika- “Koch sarao Dima raji ni hagh khe nesengmani khlaihi sgang jahi phaidu. Rajiha jba nangma jaka. Odebani Vir Dehmalu khe rajiha srap jirikpinma nangdu. Raja mantrarao ni grao lonhi danghi Dehmalu k srab rajiha phaipinma ne grao laijama haihaka. Raja ni grao laijama maibani yehonha Dehmalu Thailand ha sohiphuyaka , lama gejerniphrang ning phaipinma galaikha.

Vir Dehmalu Burma Raja riyaba Miyung gufu ke labuhi rajiha phaipinkha. Eboh miyung gufu ke maikhala Raja bisilei khajalanang, ode baophabuhi Dehmalu miyung gufukhe plihi plihi phaipindu.

Ejang gede Dima Raja Vir jbah sgaoh Dehmalu ke hamsi maan rihi lamjaumane khram muri damyarao-suyarao ode baiyarao khe haihaka thikhabo habsauha kha hamyayaraoni ning yephrii sgang jadao, yesithai khridao. Mantrirao se Vir Dehmalu khe grondahika.Gronhidada hathaini gathaisiha buthujang lengolaikha. Jilaihi linlaihi horha thulaika. Buthujang ning thulaikha , thikhabo mantra rao de thulaiya, thumaisihi dong . Dehmalu thuhi dong. Dehmalu thuhi dongba hatoha mantrirao muyung labuhi Dehmalu k gasebrima naikha, thikhabo Brai Shivarai ni Khasaoma jang miyung gasebma jaba hatohaning Dehmalu saunar plaiba hatoha miyung dengruhi rogonthaikha. Vir Dehmalu thiyaka gokha. Thikhabo mantrirao hadari gaophuya, bonsi Dehmaluni buma maiheri ni yauma rimboka. Boh buma maheri bonsike Dehmalu thusaibaha “sisa” golaihi kmauha lusengma sanika, ode thikhanung Vir Dehmalu thilanglanang thihi sainthikha. Mantrirao bunsi jar dangyahi buma maherike ning jajauhi Dehmalu thusaibaha sisah golai hi khmaoha lusengmane sanika. Vir Dehmalu tusaibaha kmau gablaisi sisha golaihi lusengjaobani dungjauhi hamsi sajaobajang baiderhi baiderhi dambrah gakha. Dehmalu khe sajamphubani yehonha mantrirao hamsining khjalaikha,buma maheri bo khajakha.

Eboning Vir Dehmalu ni Kharmin. Kharmin thikhabo  jarminseh, saumi niya muthanghse, Dimasa jadi ni jarmin se. Bedehe thikala Monglaisarau nogh-kuh gedehe noghsgang dengya , dengbade gibise. Burmasarao khrogh thaluha knaijem jembabo gibise. Vir Dehmalu Thailand ha sohidada jbah nanglaibaha Thailandkhe bo dephure thikhade Manipur, Burma ode Thailand saoshi Dimasarao ni mukhang wardaokhamu, gung judaukhamu, Dimasa jadi mlaithane thangdao phukamu, mithijaodaokhamu.

 

Add new comment